Ο πύργος του Σταυρονικήτα, γνωστότερος ως πύργος της Σάνης βρίσκεται στην περιοχή της Σάνης Χαλκιδικής, στο ξενοδοχειακό συγκρότημα του “Sani Resort”. Είναι κτισμένος σε έναν λόφο μιας μικρής χερσονησίδας, έχοντας θέα σε όλο τον Θερμαϊκό κόλπο αλλά και στην ευρύτερη χερσαία περιοχή. Ο λόφος έχει κατοικηθεί από τα προϊστορικά χρόνια και εκεί εντοπίζεται η ακρόπολη της αρχαίας πόλης Σάνης της Παλλήνης. Η περιοχή μνημονεύεται με το τοπωνύμιο «Πύργος» ήδη από το 1346 σε χρυσόβουλο έγγραφο του Σέρβου βασιλιά Στεφάνου Δουσάν υπέρ της μονής Εσφιγμένου Αγίου Όρους. Πιθανότατα είναι κτισμένος στο τέλος του 14ου αι. – αρχές 15ου αι. καθώς φαίνεται να είναι σύγχρονος με τον πύργο του Αγίου Παύλου στην Νέα Φώκαια. Εκείνη την περίοδο, υπήρχαν στη Χαλκιδική πάνω από 100 παρόμοιοι πύργοι, για την προστασία των μετοχιών του Αγίου Όρους από ληστές και πειρατές. Ο συγκεκριμένος προστάτευε το μετόχι της μονής Σταυρονικήτα που υπήρχε στην περιοχή, από την οποία πήρε και το σημερινό του όνομα. Το μετόχι ιδρύθηκε το 1543 συγχρόνως με την ίδρυση της μονής. Σήμερα σώζεται σε ύψος 10μ. στη δυτική πλευρά του και 12μ. στην ανατολική του πλευρά.
Το σχήμα του πύργου είναι σχεδόν ορθογώνιο με πλευρές 7,45μ. Χ 6,20μ. Εσωτερικά ήταν χωρισμένος πιθανότατα σε τρεις ορόφους με ξύλινα πατώματα τα οποία σήμερα δεν σώζονται. Από ανάλογα παραδείγματα μπορούμε να υποθέσουμε ότι στεγαζόταν με χαμηλή στέγη η οποία δεν ήταν ορατή εξωτερικά. Στον τελευταίο όροφο συνήθως φιλοξενούνταν παρεκκλήσιο.
Η είσοδος βρίσκεται στη στάθμη του πρώτου ορόφου. Το σχετικό άνοιγμα βρίσκεται στη δυτική όψη του σε ύψος 5 περίπου μέτρων από το έδαφος για λόγους ασφαλείας. Μια κινητή ξύλινη σκάλα ή ανεμόσκαλα χρησιμοποιούνταν για την είσοδο. Παρόμοια διαμόρφωση έχει ο πύργος του Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια, ο οποίος χτίστηκε την ίδια εποχή και έχει παρόμοιες διαστάσεις.
Ο πύργος της Σάνης ανήκει στην κυριότητα του Ελληνικού κράτους και είναι κηρυγμένο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
ΥΠΟΥΡΓΕIΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟY ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟY
Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής
και Αγίου Όρους
